3 προτάσεις για την παιδεία

Διαπιστώσεις – προβλήματα

Πρόσφατες μελέτες συσχετίζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης μιας χώρας με τον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης του Α.Ε.Π. [Hanushek & Woessmann, The World Bank, 2007]. Μάλιστα η ποιότητα της εκπαίδευσης (όπως αυτή στοιχειοθετείται από τα αποτελέσματα των διαγωνισμών PISA) αποδεικνύεται σημαντικότερη από τη διάρκειά της. Όμως στην Ελλάδα η έμφαση του Υπ. Παιδείας από τη μεταπολίτευση και μετά ήταν στην ποσότητα (πλέον του 70% των αποφοίτων Λυκείου εισάγεται σε ΑΕΙ) και όχι στην ποιότητα. Ακόμα και προ κρίσης, η χώρα μας είχε  μεγάλο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των πτυχιούχων (μελέτες ΟΟΣΑ). Οι επιδόσεις της Ελλάδος στους διαγωνισμούς PISA δεν δίνουν ελπίδες για το μέλλον.

Δε διαπιστώνεται έλλειψη προσβασιμότητας στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά ποιότητας της παρεχόμενης παιδείας.

Η παπαγαλία, η παραπαιδεία, ο χαμηλός ρυθμός αποφοίτησης από τα Πανεπιστήμια, σχετίζονται με δομικά προβλήματα του Ελληνικού συστήματος εκπαίδευσης:

• ·         Οι εκπαιδευτικοί της δευτεροβάθμιας στερούνται σωστής εκπαίδευσης σε παιδαγωγικά και θέματα διδακτικής.
• ·         Οι Πανελλαδικές εξετάσεις συμπαρασύρουν το εκπαιδευτικό έργο στο Λύκειο.
• ·         Οι νέοι καλούνται να επιλέξουν το αντικείμενο των σπουδών τους χωρίς να γνωρίζουν εάν τους αρέσει.
• ·         Η τεράστια αναλογία φοιτητών προς καθηγητές στα ΑΕΙ, 30 προς 1, είναι διπλάσια από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ, και επιβαρύνει πρωτίστως τους φοιτητές.  

Καλά Παραδειγματα

Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών: Η κατάταξη της Φινλανδίας στην πρώτη θέση των διαγωνισμών PISA έχει κινήσει την προσοχή πολλών χωρών. Η σωστή επιλογή και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών θεωρείται κλειδί στην επιτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος [Pasi Sahlberg, Stanford Center for Opportunity Policy in Education Research Brief, Σεπτέμβριος 2010].

Η αρχή στο Φινλανδικό σύστημα εκπαίδευσης, γίνεται με την κατάλληλη επιλογή των φοιτητών παιδαγωγικών τμημάτων:  Σε πρώτη φάση, γίνεται μια πρώτη επιλογή με βάση την παρουσία τους στο Λύκειο (βαθμοί, δραστηριότητες, κλπ), ενώ σε δεύτερη φάση οι υποψήφιοι καλούνται να εξεταστούν σε παιδαγωγικά θέματα, να λάβουν μέρος σε προσομοίωση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων,  και να εξηγήσουν σε συνέντευξη τους λόγους για τους οποίους επέλεξαν να γίνουν εκπαιδευτικοί [Sahlberg, 2010].

Οι σπουδές για όσους προορίζονται για καθηγητές της δευτεροβάθμιας περιλαμβάνουν δύο κύκλους: Ο προπτυχιακός, τριετούς διάρκειας, περιλαμβάνει κυρίως σπουδές σε 2 επιστημονικά αντικείμενα. Η παιδαγωγική κατάρτιση και πρακτική της διδακτικής γίνονται στα πλαίσια διετών μεταπτυχιακών σπουδών, προϋπόθεση για επαγγελματική απασχόληση. Σε αυτό τον κύκλο σπουδών δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην έρευνα σε παιδαγωγικά θέματα, όπου οι φοιτητές μαθαίνουν να σχεδιάζουν και να αξιολογούν σχέδια μαθημάτων και προγραμμάτων σπουδών. Με την αποφοίτησή τους, συμμετέχουν στο σχεδιασμό του προγράμματος σπουδών που τα σχολεία έχουν την ελευθερία να σχεδιάζουν.

Ευελιξία στην επιλογή του αντικειμένου σπουδών: Στις ΗΠΑ οι φοιτητές κατά τη διάρκεια των πρώτων 1-2 ετών μπορούν να παρακολουθούν μια πλειάδα μαθημάτων, μέσα από τα οποία γνωρίζουν διαφορετικά αντικείμενα και, ανάλογα με τις επιδόσεις τους, μπορούν να επιλέξουν την κατεύθυνση σπουδών που τους ταιριάζει. Αντίστοιχα, στην Αγγλία ένας φοιτητής, μπορεί να εισάγεται σε συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών, όμως μπορεί σχετικά εύκολα μετά την εισαγωγή του (τηρώντας κάποιες βαθμολογικές προϋποθέσεις) να μετακινηθεί σε άλλο τμήμα.

Επάρκεια διδασκόντων για τον αριθμό των φοιτητών: Τα καλά πανεπιστήμια, για παράδειγμα, τα καλά ιδιωτικά στις ΗΠΑ, δίνουν έμφαση στην τήρηση χαμηλής αναλογίας φοιτητών προς καθηγητές: Στο Caltech για κάθε τρεις προπτυχιακούς φοιτητές αντιστοιχεί ένας διδάσκων, ενώ σε άλλα πανεπιστήμια (Harvard, Yale, Princeton, κλπ) η αναλογία κυμαίνεται από 4:1 έως 10:1. Ο χαμηλός αριθμός φοιτητών ανά καθηγητή, επιτρέπει τις ολιγομελείς τάξεις (5-25 φοιτητών) στις οποίες μπορούν να εφαρμοστούν ποικίλες εκπαιδευτικές μέθοδοι (συζητήσεις, ερευνητικές εργασίες, κλπ) ενώ ο καθηγητής γνωρίζει κάθε φοιτητή με το όνομά του, παρακολουθεί την πρόοδό του και μπορεί να τον καθοδηγήσει κατάλληλα. Στα πανεπιστήμια που ακολουθούν το Γερμανικό σύστημα (π.χ. Γερμανία, Ελβετία), ο μεν αριθμός των φοιτητών είναι μεγάλος, αλλά τα μαθήματα επικουρούνται από πλήθος μεταπτυχιακών φοιτητών που αναλαμβάνουν την καθοδήγηση των προπτυχιακών φοιτητών.

Προτάσεις

Αυστηρή επιλογή και κατάλληλη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών

Ιδρύονται νέα τμήματα [Παιδαγωγικά Γυμνασιακής – Λυκειακής Εκπαίδευσης] τα οποία προσφέρουν μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στην παιδαγωγική και διδακτική. Η ολοκλήρωση ενός τέτοιου παιδαγωγικού μεταπτυχιακού προγράμματος αποτελεί πλέον προϋπόθεση επαγγελματικής απασχόλησης. Η επιλογή των υποψηφίων φοιτητών γίνεται με αυστηρά κριτήρια.

Τα νέα τμήματα προσφέρουν ένα περιορισμένο αριθμό παιδαγωγικών μαθημάτων στους προπτυχιακούς φοιτητές των «καθηγητικών» σχολών (μαθηματικό, φυσικό, κλπ), ενώ προσφέρουν κυρίως μεταπτυχιακά μαθήματα. Παράλληλα εποπτεύουν το παιδαγωγικό έργο σε πειραματικά γυμνάσια και λύκεια. Οι Διοικούσες Επιτροπές που θα αναλάβουν τη στελέχωση των νέων τμημάτων θα πρέπει υποχρεωτικά να αποτελούνται από καθηγητές διεθνούς φήμης, ενώ είναι επιθυμητή η συμμετοχή σε αυτές και μη ελλήνων καθηγητών. Κύρια προϋπόθεση συμμετοχής σε αυτές τις επιτροπές η αποτελεσματικότητα και διεθνής αναγνώριση των πρωτοβουλιών που έχουν πάρει σε θέματα εκπαίδευσης (π.χ. ανέλαβαν την αναμόρφωση εθνικών προγραμμάτων εκπαίδευσης η οποία οδήγησε σε βεβαιωμένα καλύτερα εκπαιδευτικά αποτελέσματα).

Εάν, κατά την προσπάθεια στελέχωσης των νέων παιδαγωγικών τμημάτων με καθηγητές διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχουν κατάλληλοι υποψήφιοι (π.χ. με αντικείμενο την πρακτική της διδακτικής), θα πρέπει να σταλούν επιλεγμένοι ερευνητές για μετεκπαίδευση σε κατάλληλες σχολές του εξωτερικού.

Ευελιξία στην επιλογή του αντικειμένου σπουδών:

Εάν κάποιοι φοιτητές διαπιστώνουν ότι δεν τους αρέσει η σχολή στην οποία εισήχθησαν, να τους δίνεται η δυνατότητα να αλλάζουν σχολές ή και ΑΕΙ (με τη σύμφωνη γνώμη του τμήματος υποδοχής), με βάση τα μόρια εισαγωγής τους και τις βάσεις εισαγωγής που είχαν σημειωθεί στη χρονιά τους.

Εξορθολογισμός του αριθμού των εισακτέων στα ΑΕΙ:

Πάγια θέση των ΑΕΙ της χώρας είναι να μπορούν να ορίζουν τον αριθμό των εισακτέων καθώς και τα κριτήρια εισαγωγής τους στις σχολές. Το αίτημα των πανεπιστημίων δεν βρίσκει ευήκοα ώτα στο Υπουργείο, ίσως γιατί ο αριθμός των εισακτέων χρησιμοποιήθηκε συχνά για ψηφοθηρικούς λόγους. Όμως η διατήρηση της αναλογίας φοιτητών προς καθηγητές σε υψηλά επίπεδα έχει ολέθριες συνέπειες στην ομαλή διεξαγωγή του εκπαιδευτικού έργου. Η ανάγκη εξορθολογισμού των εισακτέων είναι επιτακτική. Θα πρέπει να δοθεί στα ΑΕΙ η δυνατότητα να ορίζουν τον αριθμό των φοιτητών που μπορούν να διδάξουν, αλλιώς θα πρέπει να τηρηθεί από το Υπ. Παιδείας ένα ανώτατο όριο στην αναλογία ενεργών φοιτητών ανά καθηγητή στις σχολές κάθε ιδρύματος. Για παράδειγμα, σε νομοσχέδιο του Υπ. Παιδείας κ. Αλλαμανή το 1966 (δεν τέθηκε εγκαίρως προς ψήφιση) είχε καθοριστεί ο ανώτατος αριθμός φοιτητών, βάσει του αριθμού των καθηγητών: έως 15:1 για τις πολυτεχνικές σχολές και τις σχολές θετικών επιστημών, 20:1 για τις υπόλοιπες.