Η ποιότητα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εξαρτάται άμεσα από τον αριθμό των εισακτέων

Πολλοί έχουν διαμαρτυρηθεί για τις χαμηλές κατατάξεις των πανεπιστημίων μας στις διεθνείς αξιολογήσεις. Γεγονός είναι ότι η χώρα μας δεν διαθέτει πανεπιστήμιο το οποίο να κατατάσσεται στα 100 πρώτα διεθνώς. Έχει όμως πανεπιστήμια που κατατάσσονται στα 500 πρώτα - σε σύνολο 16.000 πανεπιστημίων διεθνώς (άλλοι υπολογίζουν τα πανεπιστήμια σε 22.000), το να έχεις πανεπιστήμια στο καλύτερο 3% δεν είναι και άσχημα. Μπορούμε όμως καλύτερα.

Τα κριτήρια αξιολόγησης της QS World University Rankings

Ας δούμε όμως τι χρειάζεται για να έχουν τα πανεπιστήμιά μας καλύτερη κατάταξη. Υπάρχουν πολλοί οργανισμοί αξιολόγησης και ο κάθε ένας θέτει δικά του κριτήρια. Επιλέγω την QS World University Rankings, επειδή, από τα κριτήριά της, το 50% μπορεί να υπολογιστεί με βάση πληροφορίες που υπάρχουν στο διαδίκτυο (σημείωση: όλες οι αξιολογήσεις βασίζονται, ως ένα βαθμό στις υποκειμενικές απαντήσεις που δίνουν ακαδημαϊκοί και εταιρείες).

Σύμφωνα με την QS World University Rankings λοιπόν, το 50% της κατάταξης του πανεπιστημίου βασίζεται στη φήμη του: 40% στη φήμη που έχει στους ακαδημαϊκούς κύκλους + 10% στη φήμη που έχει στους εργοδότες.

Το υπόλοιπο 50% κατανέμεται ως εξής:
20% των μορίων κατάταξης, βασίζεται στο λόγο φοιτητών προς καθηγητές
5% των μορίων κατάταξης βασίζεται στο ποσοστό των φοιτητών που θα έρθουν από άλλες χώρες για να σπουδάσουν
5% των μορίων από το εάν το πανεπιστήμιο έχει προσελκύσει καθηγητές από άλλες χώρες
20% των μορίων εξαρτάται από την απήχηση που έχει το ερευνητικό έργο που παράγεται στα πανεπιστήμια.

http://www.topuniversities.com/university-rankings-articles/world-university-rankings/qs-world-university-rankings-methodology

Επομένως, 20% των μορίων για την κατάταξη των ελληνικών πανεπιστημίων προέρχεται από αυτό το λόγο φοιτητών προς καθηγητές. Τα στοιχεία αυτά είναι διαθέσιμα για τη χώρα, αλλά και για κάθε ίδρυμα ξεχωριστά.

Η χειρότερη αναλογία φοιτητών - καθηγητών μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ - και όχι μόνο.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα έχει τον μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών ανά καθηγητή μεταξύ των 34 χωρών του ΟΟΣΑ (Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Καναδάς, Χιλή, Τσεχία, Φινλανδία, Εσθονία, Πορτογαλία, Ισραήλ, Σλοβενία, κλπ). Ο μέσος όρος για τις χώρες του ΟΟΣΑ είναι 15.8 φοιτητές ανά διδάσκοντα, για τη χώρα μας η αναλογία είναι 30 φοιτητές ανά διδάσκοντα.

Η αναλογία αυτή δεν είναι χειρότερη μόνο μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία μελέτης του πανεπιστημίου του Lagos, η αναλογία φοιτητών - καθηγητών στα πανεπιστήμια της Νιγηρίας, για αρκετές σχολές είναι χαμηλότερη από την αναλογία που παρουσιάζουν οι αντίστοιχες σχολές σε ελληνικά πανεπιστήμια. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, στα παιδαγωγικά τμήματα των πανεπιστημίων της Νιγηρίας, η αναλογία φοιτητών - καθηγητών δεν ξεπέρασε τους 27 φοιτητές ανά καθηγητή για την περίοδο 1994-1999:

http://portal.unesco.org/education/en/files/52638/11734339725IBIDAPO-OBE.pdf/IBIDAPO-OBE.pdf

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπ. Παιδείας της Ελλάδος, στη χώρα μας δεν υπάρχει Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης με αναλογία φοιτητών προς καθηγητές μικρότερη από 27 προς 1. Μάλιστα, το Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, παρουσίασαν αναλογία τακτικών φοιτητών (δηλαδή στα Ν έτη σπουδών) προς καθηγητές 56.7 προς 1 το ακαδ. έτος 2011-12.

Η ελληνική οπτική γωνία

Παρά τον τεράστιο αριθμό φοιτητών στα Ελληνικά Πανεπιστήμια, και τις επιπτώσεις που αυτό έχει στο εκπαιδευτικό έργο, οι αντιδράσεις είναι ελάχιστες. Εδώ και χρόνια, οι περισσότεροι πολίτες, έχοντας φοιτήσει στην πλειονότητά τους σε ελληνικά ΑΕΙ, έχουν αυτά ως μέτρο σύγκρισης. Έτσι, θεωρείται δεδομένο ότι ένα πανεπιστήμιο θα έχει μεγάλο αριθμό φοιτητών, η παρακολούθηση δεν θα είναι υποχρεωτική, η ανωνυμία του φοιτητή θεωρείται δεδομένη, κ.ο.κ. 

Με μια τέτοια εντύπωση για τα Ελληνικά Πανεπιστήμια, δεν είναι περίεργο το ότι κάθε αύξηση των εισακτέων αντιμετωπίζεται από το εκλογικό σώμα μάλλον θετικά, παρ' όλο που κατά κανόνα δε συνοδεύεται από αύξηση της χρηματοδότησης. Εάν μπορείς να έχεις 70.000 εισακτέους, από τους οποίους δεν θα εμφανίζονται στα αμφιθέατρα τα 2/3, γιατί να μην έχεις 80.000 ή 90.000 εισακτέους; 

Χαρακτηριστικό της ελληνικής νοοτροπίας, το άρθρο που παρουσιάστηκε πρόσφατα στο protagon: «Ποιός τρελός θέλει να πάει στην Κομοτηνή;»

Στο άρθρο αυτό, αναφέρεται ότι ένας φίλος «τηλεφώνησε απηυδισμένος: «Φεύγουν απ’ τη Θράκη 1.551 κι έρχονται 33. Με τον νόμο για τις μεταγραφές, από τους 4.000 πρωτοετείς φοιτητές του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου, θα φύγουν οι 1.551», ενώ η αρθρογράφος αναφέρει ότι «δεν είναι δυνατόν να μην αναγνωρίζουμε τα τραγικά επακόλουθα που συνεπάγεται αυτή η απομάκρυνση των φοιτητών, πρώτα πρώτα για το ίδιο το Πανεπιστήμιο».

Ο αριθμός των εισακτέων στο ΔΠΘ, μετά τις μετεγγραφές, διαμορφώνεται στους 4.2 εισακτέους ανά μέλος ΔΕΠ και σε βάθος τετραετίας θα έδινε 16.8 φοιτητές ανά μέλος ΔΕΠ, δηλαδή αναλογία όπως αυτή που ισχύει για τα πανεπιστήμια της Γαλλίας ή της Πολωνίας. Όμως στην Ελλάδα, η οποία έχει μάθει ότι τα πανεπιστήμια οφείλουν να είναι υπερφορτωμένα, η αναλογία αυτή φαντάζει τραγικά χαμηλή. 

Όμως δεν είναι. Κάθε άλλο.

Τα διεθνή πρότυπα

Το κορυφαίο πανεπιστήμιο Caltech, το οποίο είναι σταθερά μεταξύ των πρώτων πανεπιστημίων στις διεθνείς αξιολογήσεις, έχει περίπου 300 καθηγητές, 600 ερευνητές, και περίπου 1000 προπτυχιακούς φοιτητές. Η αναλογία φοιτητών προς καθηγητές είναι 3 προς 1, δηλ. σε κάθε καθηγητή αντιστοιχεί το 1/10 των φοιτητών της Ελλάδος, και διαθέτει ίσως το μικρότερο αριθμό προπτυχιακών φοιτητών ανά καθηγητή στον κόσμο.

Πολλά άλλα καλά πανεπιστήμια έχουν επίσης χαμηλή αναλογία φοιτητών προς καθηγητές. To πανεπιστήμιο του Stanford έχει αναλογία φοιτητών προς καθηγητές 5:1, τα πανεπιστήμια Princeton και Yale, έχουν 6:1, ενώ τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν κατά κανόνα μεγαλύτερες αναλογίες. Το Berkeley έχει αναλογία 17:1, η Οξφόρδη 11.9:1, το Cambridge 13:1.

Η κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια

Τα στοιχεία για τα ελληνικά πανεπιστήμια περιγράφονται στον παρακάτω πίνακα.

(Σημείωση: στα ακαδημαϊκά έτη 2012-13 και 2013-14 σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές στον αριθμό των εισακτέων, ώστε σε κάποια ΑΕΙ ο αριθμός των εισακτέων αυξήθηκε έως 70%).

Ενώ το ΕΚΠΑ και το ΑΠΘ παρουσιάζουν αναλογίες οι οποίες δεν «ξεφεύγουν» από τα διεθνή πρότυπα, άλλα πανεπιστήμια παρουσιάζουν τραγικά μεγάλη αναλογία φοιτητών προς καθηγητές (η οποία επιδεινώθηκε περαιτέρω τα έτη 2012-13 και 2013-14.)

Σημαντικό είναι να παρατηρήσουμε ότι η αναλογία αυτή επηρρεάζεται σημαντικά από το είδος των σχολών του κάθε πανεπιστημίου. Έτσι, κατά κανόνα, οι ιατρικές σχολές έχουν πολύ χαμηλή αναλογία φοιτητών προς προσωπικό, η οποία επιβάλλεται από τα εργαστήρια και τις κλινικές που οι φοιτητές θα πρέπει να παρακολουθήσουν. Αντίστοιχα, χαμηλή αναλογία πρέπει να έχουν οι πολυτεχνικές σχολές, και όλα τα τμήματα που έχουν εργαστηριακά μαθήματα ως μέρος των σπουδών τους (τμήματα Βιολογίας, Φυσικής, Χημείας). Μεγαλύτερη αναλογία φοιτητών προς καθηγητές επιτρέπεται σε θεωρητικά τμήματα.

Η αναλογία φοιτητών προς καθηγητές ενός πανεπιστημίου, δεν είναι αντιπροσωπευτική του τι ισχύει για μεμονωμένα τμήματα. Για παράδειγμα, ενώ το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ έχει, μαζί με το Παν/μιο Ιωαννίων, το μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ, την ίδια στιγμή το τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ εμφανίζει το δεύτερο χαμηλότερο αριθμό φοιτητών ανά ΔΕΠ, και η Ιατρική Σχολή το χαμηλότερο αριθμό φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ.

Η αναλογία φοιτητών προς καθηγητές παίζει καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου.

Η αναλογία φοιτητών προς καθηγητές, ορίζεται απλά ως ο λόγος ενεργών φοιτητών ενός πανεπιστημίου προς τον αριθμό των καθηγητών του πανεπιστημίου. Δεν περιγράφει τον αριθμό των φοιτητών που είναι εγγεγραμμένοι σε κάθε μάθημα, αν και οι δύο αριθμοί μπορούν να συσχετιστούν, λαμβάνοντας όμως παράλληλα υπόψη το διδακτικό φόρτο των καθηγητών, τον αριθμό των μαθημάτων, κ.ο.κ.

Ο αριθμός αυτός δίνει μια καλή εικόνα για το μέγεθος των τάξεων, ιδιαίτερα για τα υποχρεωτικά μαθήματα.

Ετσι, ενώ στο Caltech, με τη μικρή αναλογία φοιτητών προς καθηγητές, τα αμφιθέατρα θυμίζουν αίθουσες φροντιστηρίων 

και στο St. John's college στην Annapolis, MD, οι τάξεις γίνονται συχνά με συζήτηση γύρω από ένα τραπέζι:

στην Ελλάδα τα αμφιθέατρα, όχι σπάνια,δεν έχουν χώρο για να καθίσουν οι φοιτητές, 

ενώ υπάρχουν πολύ λιγότερα εργαστήρια, και πολύ μικρότερος αριθμός εργαστηριακού προσωπικού, από ότι χρειάζεται ώστε οι φοιτητές να έχουν το χρόνο για να μάθουν και να πειραματιστούν σε αυτά.

Αποτέλεσμα αυτών είναι ότι οι φοιτητές στην Ελλάδα περνάνε ελάχιστο χρόνο συζητώντας με τους καθηγητές τους, οι καθηγητές τους δεν τους γνωρίζουν, οι φοιτητές κινούνται στην ανωνυμία, και θεωρούν ότι το σημαντικότερο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι οι εξετάσεις.

Παράλληλα, στην Ελλάδα σημειώνεται τεράστια έλλειψη υποστηρικτικού / βοηθητικού προσωπικού. Ενώ σε όλα τα πανεπιστήμια που επιθυμούν να προσφέρουν ουσιαστική εκπαίδευση, υπάρχουν βοηθοί διδασκαλίας (διδάσκουν τμήματα ασκήσεων ή διορθώνουν τις ασκήσεις που οι φοιτητές κάνουν στο σπίτι), στην Ελλάδα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν υπάρχει καθόλου βοηθητικό προσωπικό. Συχνά, η πρώτη φορά που θα αξιολογηθεί ένας φοιτητής, θα είναι στις τελικές εξετάσεις.

Ο μεγάλος αριθμός φοιτητών στην ουσία έχει μετατρέψει τα πανεπιστήμια σε εξεταστικά κέντρα, και τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζονται ως ο χώρος από τον οποίο ο νέος θα πάρει πτυχίο, και όχι ως ο χώρος στον οποίο ο νέος θα έχει την ευκαιρία να εξερευνήσει, να πειραματιστεί, να ρωτήσει και να μάθει.

Τα παραπάνω έχουν σημαντικές συνέπειες όχι μόνο στην κατάρτιση και τις γνώσεις των αποφοίτων, αλλά γενικότερα στη νοοτροπία που θα υιοθετήσουν ως επαγγελματίες: εάν δεν έχουν μάθει να εντοπίζουν και να διορθώνουν τα λάθη τους, εάν δεν έχουν μάθει να συνεργάζονται με τους συμφοιτητές και καθηγητές τους, εάν δεν έχουν μάθει να κρίνουν και να δέχονται κριτική, πιο δύσκολα θα αναπτύξουν τέτοιες δεξιότητες μετά την αποφοίτησή τους.

Εικόνες από tutorials στην Οξφόρδη: 

Οι φοιτητές συναντούν, υποχρεωτικά, τον καθηγητή τους τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα.